اختلال چند شخصیتی یا اختلال هویت گسسته یا تجزیه ای (که سابقاً با نام اختلال چند شخصیتی شناخته می شد) یک عارضه روانشناختی پیچیده در نظر گرفته میشود که احتمالاً عوامل بسیاری در بروز آن دخیل هستند؛ از جمله تجربه ترومای سخت در سالهای اولیه کودکی(معمولاً سوءرفتار مکرر و شدید جسمانی، جنسی یا هیجانی). تشخیص این اختلال زمان بر است. تخمین زده می شود که افراد مبتلا به اختلالات گسستگی پیش از تشخیص دقیق، هفت سال را در سیستم سلامت روان سپری کرده اند. این امر شایع است زیرا فهرستی از علائم که باعث ترغیب فرد مبتلا به اختلال گسستگی به جستجوی درمان میشود، بسیار مشابه خیلی از علائم سایر تشخیص های روانپزشکی است.
اختلال هویت گسسته چیست؟
اختلال هویت گسسته DID (اختلال چند شخصیتی) یک نوع شدید گسستگی، فرایندی روانی که باعث قطع ارتباط افکار، خاطرات، احساسات، اعمال و احساس هویت فرد میشود است. اختلال هویت گسسته از ترکیبی از عوامل احتمالاً شامل تجربه تروما توسط فرد مبتلا نشات می گیرد. وجهه گسستگی احتمالاً یک مکانیسم مقابله ای باشد- در واقع فرد خود را از موقعیت یا تجربه ای که برای جذب شدن در هشیاری بسیار خشونت آمیز، تروماتیک یا دردناک بوده، جدا می‌کند یا به اصطلاح می گسلد.
چه کسانی در معرض خطر اختلال هویت گسسته DID (اختلال چند شخصیتی) هستند؟
محققان بیان می‌کنند که علت DID، احتمالاً یک پاسخ روانشناختی به استرس های بین فردی و محیطی مخصوصاً طی سالهای نخست کودکی باشد، یعنی زمانی که غفلت یا سوءرفتار عاطفی در رشد شخصیت کودک تداخل ایجاد می‌کند. بالغ بر ۹۹٪ افراد که به اختلالات گسستگی دچار می شوند، طی مراحل حساس رشدی در کودکی (معمولا پیش از ۶ سالگی) سابقه شخصی از پریشانی یا ترومای متناوب، ازپای درآورنده و اغلب کشنده داشته اند.همچنین گسستگی می‌تواند در پاسخ به غفلت یا سوء رفتار هیجانی مداوم، حتی زمانی که هیچ گونه سوءرفتار جسمی یا جنسی آشکاری وجود نداشته باشد، ظاهر شود. یافته ها نشان می دهند که کودکان خانواده هایی که والدین آنها ترسناک یا تهدید کننده و غیر قابل پیش بینی هستند، دچار گسستگی میشوند. مطالعات حاکی از آن است که DID بر حدود یک درصد جمعیت تاثیر می گذارد.
چگونه اختلال هویت گسسته و اختلالات روانی مرتبط با آن را شناسایی کنیم؟
اختلال هویت گسسته DID (اختلال چند شخصیتی) با حضور تعداد دو یا بیشتر هویت ها یا حالات شخصیتی مجزا یا جداگانه مشخص میشود که به طور مداوم کنترل رفتار فرد را در دست می‌گیرند. همراه این اختلال، یک ناتوانی بسیار گسترده در بازیابی اطلاعات شخصی مهم نیز وجود دارد که فقط تحت عنوان فراموشی صرف قابل توضیح نیست. همچنین بی ثباتی حافظۀ بسیار واضحی نیز وجود دارد که ممکن است نوسان داشته باشد.
هرچند همه افراد DID را به شکل یکسانی تجربه نمی کنند، برای برخی، هویت های متفاوت یا جایگزین سن، جنسیت یا نژاد خاص خود و همچنین حالت بدنی، منش و شیوه صحبت کردن مجزای خود را دارند. گاهی اوقات هویت های جایگزین افراد تخیلی و گاه حیوانات هستند. زمانی که هر شخصیتی خود را نمایان سازد و کنترل رفتار و افکار فرد را برعهده بگیرد، به اصطلاح فرایند “جایگزینی” اتفاق می افتد. جایگزینی می‌تواند از چند ثانیه تا چند دقیقه و چند روز به طول بیانجامد. برخی افراد به دنبال درمان با هیپنوتیزم می روند که در آن هویت ها یا جایگزین های متفاوت فرد ممکن است به سوالات درمانگر، بسیار پاسخگو باشند.
سایر علائم اختلال هویت گسسته ممکن است شامل سردرد، یادزدودگی، از دست دادن زمان، خلسه و تجارب خارج از بدنی باشد. بعضی از افراد مبتلا به این اختلال گرایش به شکنجه خود، خودتخریبی و حتی خشونت (چه به جانب خود و چه به جانب دیگران) دارند. به عنوان مثال فرد مبتلا به اختلال هویت گسسته DID (اختلال چند شخصیتی) ممکن است ناگهان خود را در حال انجام کارهایی که به طور معمول انجام نمی‌داد، دریابد؛ مانند رانندگی پرسرعت و بی ملاحظه یا سرقت پول از کارفرما یا دوست خود. اما همچنان احساس می کند که به انجام آن کار وادار شده است. برخی این احساسات را اینگونه توصیف می کنند که انگار به جای اینکه هدایت کنندۀ بدن خود باشند، مسافری موقتی در این جسم هستند. به عبارت دیگر آنها واقعا معتقدند که هیچ حق انتخابی ندارند.
راههای عمده زیادی وجود دارد که از طریق آنها فرایندهای شناختی اختلال هویت گسسته، نحوه تجربیات زندگی فرد را تغییر میدهند، از جمله موارد زیر:
شخص زدایی: این به معنای احساس جدا شدن از بدن فرد است و اغلب به عنوان تجربیات خارج از بدن از آن یاد می شود.
واقعیت زدایی: به معنای احساس غیر واقعی بودن جهان یا گنگی و دور از دسترس بودن آن اشاره دارد.
یادزدودگی: به ناتوانی در بازیابی اطلاعات شخصی مهم اشاره دارد که بسیار گسترده است و نمی تواند با عنوان فراموشی عادی توجیه شود. همچنین یادزدودگی‌های کوچکی نیز وجود دارند که در آن بحث ها پس از اتمام به یادآورده نمی شوند یا محتوای یک گفت و گوی با معنا پس از چند ثانیه فراموش میشود.
آشفتگی هویت یا دگرگونی هویت: هر دو شامل احساس سردرگمی درباره اینکه فرد واقعا چه کسی است، میشود. یک مثال از آشفتگی هویت، هنگامی است که شخص در تعریف چیزهایی که به آنها علاقه دارد، دیدگاه های سیاسی، مذهبی یا اجتماعی خود، گرایش جنسی خود و یا آرزوهای شغلی‌اش با مشکل مواجه می شود. علاوه بر این تغییرات آشکار، شخص تحریفاتی را در زمان، مکان و موقعیت تجربه می‌کند.
امروزه گفته می شود که این حالات گسستگی شخصیت های کاملاً بالغ نیستند، بلکه در عوض آنها نماینده احساس از هم گسیختگی هویت اند. با یادزدودگی‌ای که معمولا با اختلال هویت گسسته همراه است، حالات مختلف هویتی وجوه متفاوتی از اطلاعات مطابق با سرگذشت خود را به خاطر می‌آورند. معمولاً یک شخصیت میزبان در فرد وجود دارد، کسی که نام واقعی شخص را به دوش می کشد. عجیب اینجاست که شخصیت میزبان معمولاً از حضور سایر شخصیت ها آگاه نیست.
اختلال هویت گسسته DID (اختلال چند شخصیتی) چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص این اختلال زمان بر است. تخمین زده می شود که افراد مبتلا به اختلالات گسستگی پیش از تشخیص دقیق، هفت سال را در سیستم سلامت روان سپری کرده اند. این امر شایع است زیرا فهرستی از علائم که باعث ترغیب فرد مبتلا به اختلال گسستگی به جستجوی درمان میشود، بسیار مشابه خیلی از علائم سایر تشخیص های روانپزشکی است. در حقیقت بسیاری از افرادی که اختلالات گسستگی دارند، تشخیص‌های همزمان اختلال مرزی یا سایر اختلالات شخصیت، افسردگی و اضطراب را نیز دریافت می کنند.
DSM5 معیارهای زیر را برای تشخیص اختلال هویت گسسته ارائه می‌کند:
۱.حضور تعداد دو یا بیشتر هویت یا حالات شخصیتی مجزا که هر کدام الگوی نسبتاً دیرپای خود را درمورد ادراک، ارتباط و تفکر درباره محیط و خود دارا هستند.
۲. یادزدودگی باید رخ دهد، که به عنوان شکاف‌هایی در یادآوری رویدادهای روزمره، اطلاعات شخصی مهم و یا حوادث تروماتیک تعریف می شود.
۳.شخص از این اختلال رنج می برد یا مشکلاتی را به سبب این اختلال در عملکرد در یک یا چند زمینه اصلی زندگی تجربه می کند.
۴. این پریشانی بخشی از آداب فرهنگی یا مذهبی طبیعی نیست.
۵. این علائم نمی‌توانند با اثر فیزیولوژیکی مستقیم یک ماده (مانند فراموشی های موقت یا رفتار آشفته طی مسمومیت با الکل) یا یک عارضه طبی عمومی (مانند تشنج جزئی پیچیده) توضیح داده شوند.
شخصیت‌های مجزا ممکن است برای کمک به فرد برای مقابله با معضلات زندگی نقش های متفاوتی را برعهده بگیرند. برای مثال، زمانی که بیمار درآغاز تشخیص اختلال را دریافت می‌کند، به طور میانگین دو تا چهار شخصیت حضور دارند. سپس طی دوره درمان به طور متوسط ۱۳ تا ۱۵ شخصیت نمایان می شوند. برانگیزان‌های محیطی یا حوادث زندگی می‌توانند سبب جا به جایی ناگهانی یک شخصیت به شخصیت دیگر شوند.
چه اختلالات روانپزشکی دیگری ممکن است با اختلال هویت گسسته DID (اختلال چند شخصیتی) اتفاق بیافتند؟ افراد مبتلا به اختلالات گسستگی، همراه با تجزیه و شخصیت‌های چندگانه یا جداگانه، ممکن است تعدادی از مشکلات روانپزشکی از جمله موارد زیر را تجربه کنند:
افسردگی
نوسانات خلقی
گرایش به خودکشی
اختلالات خواب (بی خوابی، وحشت شبانه و خوابگردی)
اضطراب، حملات وحشتزدگی و انواع فوبیا (فلش بک‌ها(بازگشت به گذشته)، واکنش به محرک یا برانگیزان ها)
سوءمصرف مواد و الکل
اجبارها و رفتارهای آیینی
علائم شبه روانپریشی (شامل توهمات شنوایی و بینایی)
اختلالات خوردن
آیا افراد مشهوری بوده اند که به اختلال هویت گسسته مبتلا باشند؟
افراد معروف مبتلا به این اختلال عبارت اند از کمدین روزن بار، آدام دوریتز و ستاره بازنشسته NFL هرشل واکر.
واکر درباره کشمکش هایش با DID، به علاوه تلاش هایش برای خودکشی و توضیح احساس گسستگی اش از دوران کودکی تا پیوستن به انجمن های حرفه ای کتابی نوشت. او برای مقابله، شخصیت محکمی را توسعه داد که احساس تنهایی نمی کرد، جسارت داشت و خواهان ابراز خشمی بود که او همیشه سرکوب می کرد. این جایگزین ها می توانستند در برابر سوء رفتار هایی که او تجربه کرده بود ایستادگی نشان دهند. سایر جایگزین ها به کمک او آمدند تا به چهره مشهور ملی تبدیل شود. درمان به واکر کمک کرد تا دریابد که این شخصیت های جایگزین بخشی از اختلال هویت گسسته DID (اختلال چند شخصیتی) هستند که او در بزرگسالی تشخیص آن را دریافت کرده بود.
برنامه درمان برای اختلال هویت گسسته چیست؟
در حال حاضر هیچ‌گونه راهنمای رسمی و شواهد-محوری برای درمان DID وجود ندارد. بسیاری از درمان ها بر پایه گزارش های موردی و یا همچنان بحث برانگیز هستند.
در حالی که هیچ علاج کاملی برای اختلال هویت گسسته وجود ندارد، درمان های طولانی مدت در صورت متعهد ماندن بیمار می توانند مفید باشند. درمانهای موثر شامل موارد زیر اند:
روان درمانی: این درمان که همچنین گفت و گو درمانی نامیده می شود، برای پرداختن و کنار آمدن با هر چیزی که در گذشته یا حال باعث برانگیخته شدن اختلال هویت گسسته است، به کار می رود. هدف کمک به تلفیق ویژگی های شخصیتی جداگانه در یک شخصیت منسجم است که می تواند برانگیزان ها را مدیریت نماید. روان درمانی اغلب اعضای خانواده را نیز در روند درمان درگیر می‌کند.
هیپنوتیزم درمانی: هیپنوتیزم بالینی در ترکیب با روان درمانی می تواند در کمک به پذیرش خاطرات واپس رانده شده، کنترل برخی از رفتارهای مشکل ساز که با این اختلال همراه هستند و همچنین ادغام شخصیت ها در یک شخصیت واحد موثر باشد.
درمان جانبی: روش هایی مانند خانواده درمانی یا حرکت درمانی در کمک به برقراری ارتباط فرد با بخش هایی از ذهن او که به دلیل مقابله با تروما از هم گسیخته شده بودند، اثربخش نشان داده شده است.
هیچ درمان دارویی قطعی برای اختلال هویت گسسته DID (اختلال چند شخصیتی) وجود ندارد، که این باعث می شود رویکردهای مبتنی بر روانشناسی عمده درمان ها را تشکیل دهند. درمان اختلالات همزمان مانند افسردگی یا اختلال مصرف مواد برای بهبودی کلی حیاتی است. از آنجا که علائم اختلالات گسستگی اغلب همراه با سایر اختلالات -مانند اضطراب و افسردگی- رخ می دهد داروها در کنار روان درمانی برای درمان این مشکلات همزمان -در صورت حضور- استفاده می شوند.